Darende ilçesinde; Günpınar Şelalesi, Somuncubaba Külliyesi, Kudret Havuzu, Kanyon Vadi, Hasangazi Türbesi, Aslantaşlar, Ozan Kanyonu gibi ve ilçenin içinden geçen Tohma nehri var. Bunlardan en önemlisi şüphesiz ki Tohma. Medeniyetler genelde su çevresinde kurulup gelişir. Suyun varlığını çok güzel kullanan bazı il örnekleri verelim. Amasya’nın içinden Yeşilırmak geçiyor. Ve şehrin ticareti, gezilecek yerleri nehre göre düzenlenmiş. İnsanlar yapılan bu güzelliği görmek için akın ediyor. Başka bir örnek ise Tunceli’de bulunan Munzur. Munzur aynen Tohma gibi akar durur. Aktığı yerlerde ise insanlara tatil yapacağı cennetten köşeler ve binlerce canlıya hayat verir. Yıl boyunca Munzur’un ziyaretçisi azalmaz artar artar durur. İnsanlar kamp, su sporları ve doğa sporlarını yapar.  Eskişehir’in içinden geçen Porsuk çayı, şehre sahil kasabası havası veriyor. Ve işyerleri, ticaret merkezler yine Porsuk’a göre şekil almış. Ankara’da bulunan ve cennetten köşe haline getirilen Eymir ve Moğan gölleri güzel örneklerden. Düzenleme yapılan bu göller insanların dinlenmek, nefes almak, eğlenmek için gittiği alanlardan. Bu çalışmalar İç Anadolu’da bulunan Ankara’yı sahil şehri haline getiriyor. Tokat, Yeşilırmak’a göre şekil alan illerden biri. Şehirdeki gezilecek yerler, işyerleri ve eğlence alanları akarsu çevresinde toplanmış. Isparta Eğirdir, göl kenarında sahil şehri gibi. İlçe gölü en iyi şekilde değerlendirmiş. Spor alanları, gezme yerleri, lokantalar ve eğlence alanları gölün etrafında konumlandırılmış. Bu örnekler çoğalır gider. Biz yine Darende’ye dönelim. Gürün’ün Yelken köyünden bulunan Gökpınar’dan kaynağını alan Tohma; Yazıköy, Çukurkaya, Hacılar’dan Darende merkezi geçer Karşıyaka, Güdül, Akova, Yeşiltaş, Hisarcık, Hisarkale, Ilıca, Şendere ve Ozan mahallesinden sonra Fırat’la buluşur. Bu saydığımız mahalleler ortalama Darende’nin yüzde 50-60’ına denk gelir. Ancak biz Darende’de Fırat’ın en büyük su kaynağı olan Tohma’da nasıl yararlanıyoruz, diye düşündüm! Sonra karar verdim biz sadece “Tohma akarken” bakıyoruz. İlçenin en büyük sorunu içme suyu dersem gülmeyin. Gerçekten öyle içme suyu yok! İlçede bazı mahallelere yaz boyunca su verilemiyor. Yüksek katlara su çıkmıyor. 3 ülkeye can veren Fırat, bize can vermiyor. Binlerce dönüm araziye hayat veren Gökpınar Sulama Projesi’nden küçük eklentilerle içme suyu almak hiç aklımıza gelmedi mi, niye suyu kaynağından alamadık? Kanallar yapılmış her şey tamam. İçme suyu meselesini şimdilik geçeyim. Bir örnek vermek istiyorum. İlk Amasya’ya gittiğimde Yeşilırmak’ın etrafında bazı banklar ve yürüme alanları vardı. Malatya eski valisi Halil İbrahim Daşöz, Amasya’ya vali olarak atandıktan sonra tekrar Amasya’ya gittiğimde şehir bambaşka olmuştu. Restorasyonlar, işyerleri, gezme alanları, ışıklandırma akarsuyun çevresi ile muazzam bir hal almıştı. O zaman demiştim bir yönetici isterse ve vizyon sahibiyse şehri sil baştan yapabilir. Maalesef Darende’nin kaderine böyle bir idareci düşmemiş diyelim. Darende’de Tohma’nın etraflarında ne var diye bakıyoruz. A o da ne bir şey görmüyoruz. İlçeye gezmeye gelenler suya hayran hayran bakıp fotoğraf çeker gider. Darendeli günlük telaştan suya bile bakmaz. Gelen yöneticiler de sağ olsun; bu akarsuyun etrafına bir şey yapalım dememiş. Gerçekten görülmeye değen bir kanyon var. Aslında o bile tek başına yeter! Kimsenin yaklaşamadığı nedendir bilinmez koca kanyon öyle masum çağlar-akar durur. Görüş yasağı olan tutuklu gibi. İlçede hep şu şikayet vardır: Gezmeye gelen turistler ilçe merkezine uğramadan çekip gider. Yani Darendeli, ziyaretçileri görmez- bilmez. Bir ziyaretçi, niye gelsin Darende merkeze? Su kenarında oturacak bir yer mi var? Suyun güzelliğini gösterecek bir alan mı yapılmış? Ailecek suya karşı gidilecek bir lokanta mı var? Kilometrelerce akan bir ırmak var ama bunlardan hiçbiri yok! Yok yok bir şey yok! A aklıma geldi Tohma’ya bizim kötü bir ilavemiz oluyor sanki. Bazı bölgelerde kanalizasyon sularını Tohma’ya akıtıyoruz. Arıtma demişken Darendelinin merak ettiği bir şey var. Akçatoprak mahallemiz yakınlarında bulunan arıtma tesisi çalışıyor mu yoksa kanalizasyon suları direk Tohma’ya mı akıyor? İnşallah bir gün Halil İbrahim Daşöz gibi güzel bir yönetici Darende’ye gelir de Tohma daha güzel akar.